Toplumsal Yapıların Merceğinde: Göz Hastalıkları Doktorunun Gör Dediği Hakikat
Bir sosyolog olarak bir hastanenin koridorlarında yürürken, beyaz önlüklü insanların dünyası bana hep toplumsal bir mikrokozmosu anımsatır. Her odada bir hikâye, her bakışta bir anlam vardır. Göz hastalıkları doktorunun muayenehanesi ise bu hikâyelerin en derinlerinden birine ev sahipliği yapar. Çünkü göz, yalnızca biyolojik bir organ değil; toplumsal, kültürel ve duygusal bir göstergedir. İnsanların dünyayı nasıl gördüğü kadar, toplumun onlara nasıl baktığını da yansıtır.
Göz Hastalıkları Doktoru Nelere Bakar?
Tıbbi açıdan bakıldığında göz hastalıkları doktoru; miyop, hipermetrop, astigmat, katarakt, glokom gibi görme sorunlarına teşhis koyar. Retina ve kornea hastalıklarını, göz kuruluğunu, enfeksiyonları veya görme siniri hasarlarını inceler. Ancak bu basit tanım, gözün toplumsal anlamını ve görme eyleminin kültürel yönünü açıklamakta yetersizdir. Çünkü bir göz doktoru yalnızca gözün işlevine değil, aynı zamanda görmenin toplum içindeki anlamına da tanıklık eder. Birinin “gözleri iyi görmüyor” demek, sadece fizyolojik bir durum değil; bazen dünyayı artık net göremeyen bir bireyin, kendi toplumsal konumuna dair farkındalığının azalmasını da simgeler.
Görmenin Sosyolojik Boyutu: Toplumun Gözüyle Görmek
Toplumsal yapılar bireylere yalnızca nasıl davranacaklarını değil, neyi göreceklerini de öğretir. Bir kültürde “göz teması” samimiyet göstergesiyken, başka bir kültürde saygısızlık olarak kabul edilebilir. Bu farklılık, gözün biyolojik değil, toplumsal bir işlev de taşıdığını gösterir. Göz hastalıkları doktoru bir bireyin görme kusurunu düzeltmeye çalışırken, aslında toplumun ona biçtiği “görme biçimini” de dolaylı olarak etkiler. Çünkü görmek, sadece fiziksel değil, toplumsal bir eylemdir: Biz, dünyayı kendi gözlerimizle değil, içinde yaşadığımız toplumun gözleriyle görürüz.
Cinsiyet Rolleri ve Görme: Kadın ve Erkeğin Bakışı
Cinsiyet rolleri, bireylerin görme biçimlerini de belirler. Erkekler çoğu zaman yapısal işlevlere odaklanır: neyin bozulduğunu, neyin onarılması gerektiğini, hangi sistemin çalışmadığını gözlemlerler. Bu, toplumsal olarak onlara yüklenen “rasyonel” ve “analitik” bakışın bir sonucudur. Kadınlar ise çoğunlukla ilişkisel bağları, duygusal ifadeleri ve sosyal etkileşimleri gözlemler. Bir annenin çocuğuna, bir arkadaşın dostuna, bir kadının aynaya bakışında bu fark görülür. Kadın, görme eylemini sadece bir göz fonksiyonu olarak değil, bir ilişki pratiği olarak yaşar.
Bu ayrım, göz doktorunun odasında da kendini belli eder. Erkek hastalar çoğu zaman “net göremiyorum” derken, kadın hastalar “gözlerim yorgun, bulanık bakıyor” diyebilir. Bu küçük dilsel fark, toplumsal rollerin nasıl bedensel deneyimlere dönüştüğünün çarpıcı bir göstergesidir. Erkek için netlik önemlidir — çizgiler keskin, sınırlar bellidir. Kadın için ise bulanıklık, bazen duygusal yoğunluğun, bazen empatik yorgunluğun bir ifadesidir.
Kültürel Pratikler ve Gözün Sosyal Anlamı
Göz hastalıkları yalnızca bireysel sağlık sorunları değildir; aynı zamanda kültürel pratiklerin ve yaşam tarzlarının bir sonucudur. Uzun saatler ekran başında çalışan modern birey, göz kuruluğuyla birlikte “toplumsal izolasyon” sendromunu da yaşar. Kırsal toplumlarda güneş ve tozla mücadele eden insanlar için göz hastalıkları, doğayla kurulan ilişkinin bir sonucudur. Bu farklılıklar, her toplumun “görme biçimi”nin, o toplumun üretim biçimi ve yaşam tarzı ile yakından ilişkili olduğunu gösterir.
Bir köyde yaşayan yaşlı bir kadının gözlerinde katarakt, sadece yaşlanmanın değil, yaşamın biriktirdiği deneyimlerin puslu bir simgesidir. Bir ofis çalışanının göz kuruluğu ise, modern dünyanın dijital parıltısına uzun süre dayanmanın bedelidir. Bu nedenle göz hastalıkları doktoru, her hastanın gözünde bir toplumun hikâyesini görür.
Gözün Toplumsal İyileşmesi: Görmekten Anlamaya
Sosyolojik açıdan göz doktorunun rolü, yalnızca bireyin görmesini düzeltmek değil, toplumun görme biçimlerini de anlamaya yardımcı olmaktır. Çünkü bir toplumun iyileşmesi, bireylerin birbirini yeniden görebilmesiyle başlar. “Bakmak” ve “görmek” arasındaki fark burada önem kazanır. Biz çoğu zaman birbirimize bakarız, ama gerçekten görmeyiz. Göz doktorunun muayene odası, bu farkındalığın sessizce yeniden öğrenildiği bir mekândır.
Sonuç: Toplumun Gözüyle Kendine Bakmak
Göz hastalıkları doktoru nelere bakar? Görme bozukluklarına, evet. Ama aynı zamanda, toplumun görme biçimlerinin sonuçlarına da bakar. Göz, yalnızca ışığı değil, anlamı da taşır. Sosyolojik bir perspektiften bakıldığında, görme eylemi bireysel bir duyudan çok daha fazlasıdır: bir kültürün aynası, bir toplumun bakışıdır.
Bugün kendi gözlerimize değil, toplumun gözünden kendimize bakmayı denesek, belki de dünyayı daha net görürüz. Belki de asıl tedavi, gözlük camının değil, toplumsal bakış açısının değişmesindedir.
Okuyuculara soru: Sizce toplum, bireylerin neyi görüp neyi görmemesini nasıl şekillendiriyor? Gözlerimiz gerçekten bize mi ait, yoksa toplumun kolektif bakışına mı?